Eh, kakav je to samo grad… Novi Sad. Koje reči upotrebiti da se opišu lepote i duh ovog prekrasnog i jedinstvenog Vojovođanskog grada? Možda je najbolje za taj posao unajmiti majstora za prave reči, rođenog novosađanina, slavnog muzičara Đorđa Balaševića… ipak to nam nije moguće učiniti, te se moramo poslužiti sopstvenim rečima, ali možemo Vas posavetovati da preslušate neki od albuma ovog neverovatnog autora, jer u njegovim pesmama krije se i duh ljudi iz Vojovodine, duh Novog Sada. Možda se zapitali zašto baš ovoliki uvod kada je reč samo o jednim velikom razvijenom i značajnom centru, o jednom velikom gradu…? Odgovor na to se krije u čestoj rečenici kako rođenih beograđana čije je srce ovaj grad zauvek osvojio, i naravno u rečenici onih koji su imali tu sreću i radost da se u ovom gradu rode i odrastaju…ta rečenica kaže: „Voleo/la bih da je Novi Sad prestonica Srbije; on to najviše zaslužuje.“ Ova rečenica govori sve, iz nje je jasno da je u pitanju jedan veliki grad čije su lepote takve i čiji je duh takav da bi skoro svi stanovnici naše zemlje bili veoma ponosni kada bi on bio naš glavni grad, naš ponos i dika pred celim svetom. Pa ipak, svi oni koji ovo misle su svesni da Novom Sadu ne treba nikakvo proglašenje, ne treba mu zvanično priznanje, „titula – prestonice“, jer on će sam po sebi svojom lepotom i duhom uvek biti prestonica i glavni grad u srcima i životima mnogih ljudi.
Vreme je da pređemo na osnovne informacije, odnosno da na zanimljiv i živopisan način predstavimo ličnu kartu Novog Sada. Najveći grad Vojvodine i drugi posle Beograda po broju stanovnika, Novi Sad, smešten je u severnoj Srbiji. Kroz njega protiče naša najvažnija reka, lepi plavi Dunav, a grad zauzima prostor sa obe strane reke. Na taj način Dunav razdvaja dve posebne oblasti Novog Sada – brdovitu oblast, odnosno Srem i ravničarsku oblast, poznatiju kao Bačka. Upravo zbog ovog različitog terena koji zauzima grad, njegova nadmorska visina ima varijacije… pa se tako brdovita oblast, tj. Srem nalazi na nadmorskoj visini između 250 i 350 metara, a ravničarski deo, odnosno Bačka pruža se na nešto nižoj nadmorskoj visini od 72 do 80 metara. Novi Sad pripada tkv. Južnobačkom okrugu, a u njemu se Mali bački kanal (deo veoma važnog sistema kanala Dunav-Tisa-Dunav) uliva u Dunav. Istoimena opština zauzima prostor od 702,7 km2, a u njenom sklopu nalazi se petnaestak prigradskih naselja; važne opštine koje se nalaze u blizni Novog Sada su: Temerin, Inđija, Bački Petrovac, Beočin, Sremski Karlovci, Irig, Vrbas i Žabalj.
Kakva li je klima u ovom pretežno ravnom gradu, u čijoj okolini nema ni jedne veće planine ni na vidiku? (Fruška Gora se svakako ne može ubrojiti među veće planine.) Specifičan geografski položaj Novog Sada donosi izuzetno prijatnu klimu koja varira od umereno-kontinentalne ka kontinetnalnoj; što znači da i ovaj prelepi grad ima tu sreću da iskusi svake godine sva četiri godišnja doba; da u svakom od njih zasija u posebnom sjaju. Najneprijatniju odliku klime Novog Sada predstavlja taj dosadni vetar, Košava. Ona se javlja najčešće tokom jeseni i zime i ne traje previše dugo; međutim kada se javi tokom zime dok ima snega može izazvati nepoželjne mećave. Ipak, temperature u Novom Sadu u bilo koje doba godine obično su veoma prijatne.
Prostor na kojem se danas nalazi grad Novi Sad, naseljavan je još od davnih vremena, ali pre nego što kažemo nešto više o njegovoj istoriji, odnosno o istoriji područja koje zauzima, zanimljivo je pomenuti koja je sve to imena ovaj grad nosio ranije. Ona koja su nama poznata su: Petrovaradinski šanac, Racka varoš, Rački grad. Ime po kojem mi poznajemo ovaj grad, on s ponosom nosi više od dvesta godina, tačnije nosi ga od 1748. godine. Kada je reč o imenima ovog grada, ne možemo, a da ne pomenemo njegov simboličan naziv, verovatno ste i Vi već čuli da ovaj vojvođanski biser mnogi nazivaju „Srpska Atina“. Ovakav nadimak nije došao slučajno, već zbog toga što je dugi niz godina ovaj grad bio glavni centar srpske kulture. Tu tradiciju iz prethodnih vekova, Novi Sad je održao i do današnjih dana, pa je on danas takođe jedan veliki kulturni centar, jedan univerzitetski grad; grad u kojem je razvijena i ekonomija, zdravstvo, politika… jedan moderan grad koji mladima nudi obrazovanje, kulturni i zabavni život, ali i jedan grad koji nosi dugu istoriju iza sebe, mnoštvo prelepih spomenika, grad u kojem pored svega što je moderno i urbano preovladava jedan tradicionalni duh; jer u Novom Sadu je kao i u većini gradova Vojovdine sve nekako za nijansu sporije, mirnije i prizemnije, nego u drugim modernim gradovima u našoj zemlji i svetu. Zbog toga svima onima koji su željni malo mira, koji dolaze iz velikih gradova, ali im je dosta buke i brzine, veoma prija ovakav jedan pravi razvijeni grad, ali koji nije dozvolio da ta „brzina“ uđe u njega, već je zadražo nešto što je u srcu svih vojovođana – mir. To je ta specifična odlika Novog Sada, to je ono što ga čini posebnim – taj mir u urabanizmu. Nije dovoljno da tako nešto samo pročitate na internetu to morate doživeti, morate videti na licima ljudi i čuti u njihovim rečenicama – izgovorenim, uvek, sa osmehom na licu. Pored svega ovoga Novi Sad je i jedan izuzetno lep grad, neobične i dragocene arhitekture.
Iako je Novi Sad veoma mlad grad (nešto više od 300 godina ), prostor na kojem se on nalazi bio je naseljavan i u veoma davna vremena. Tragovi života iz mlađeg paleolita (između 19.000 i 15.000 godina pre nove ere) otkriveni su ni manje ni više nego na prostoru najinteresantnijeg spomenika u Novom Sadu – tvrđave Petrovaradin. Ovo je veoma zanimljiv podatak, jer se veruje da je čovek u tom periodu pretežno i dalje živeo samo u pećinama,a veoma retko na otvorenom prostoru; što znači da je moguće da su uslovi na ovom terenu bili neki od pokretača tih ljudi da izađu iz tamnih pećina na svetlost. Bilo kako bilo, ono što je neosporna činjenica, zahvaljujući vrednim arheološkim istraživanjima je da je prostor Novog Sada bio skoro uvek u praistorijsko doba naseljen. Pa, tako postoje otkriveni tragovi života i iz perioda kamenog, bakarnog, bronzanog i gvozdenog doba. Da je ovaj prostor bio odviše interesantan i u kasnijim vremenima govori podatak da je i pre i posle rimljana (dakle, u raznim periodima) on uvek bio naseljen i to od strane različitih naroda i kultura; poznato je da su na ovom prostoru boravili huni, germani, vizantinci, avari, sloveni, mađari i naravno turci… i u skorijoj istoriji iako su Novi Sad najviše naseljavali srbi u njemu je bilo i hrvata, rusina, mađara, rumuna, roma, jevreja, grka, slovaka… Otuda nije neobično što je u XVIII veku jedan putnik zabeležio sledeće reči o ovom gradu: „Ovaj slobodni grad je znamenit primer šta sve može da učini tolerancija i trgovina“. Oni koji poznaju ovaj grad, znaju da se ta rečenica može jednako na njega odnositi i dan danas, kao da je u ovom veku napisana.
Ukoliko Vas zanima šta sve možete posetiti u ovom gradu, znajte da je spisak dugačak, i da ćemo mi navesti samo najvažnije kulturne spomenike i turističke atrakcije, o koncertima, kulturno zabavnim manifestacijama, muzičkim fesitvalima (svetski popularni „Exit“) i sl. nećemo mnogo govoriti, jer oni nisu presudni da zavolite ovaj grad; dovoljno će biti da krenete u šetnju njegovim ulicama i bez određenog cilja jer tako se najbolje upoznaje duša jednog grada. Ukoliko, pak, ne volite da eksperimentišete onda se raspitajte gde se nalaze: Petrovaradinska tvrđava, Fruška Gora, Galerija Matice srpske, Muzej savremene umetnosti Vojvodine, Muzej grada Novog Sada, Muzej Vojvodine, Spomenik Lazi Kostiću, Spomenik Mihajlu Pupinu, Skulptura „Borba jelena“, Katolička crkva, Uspenska crkva, Jevrejska sinagoga, Nikolajevska crkva, Štrand, Limanski park, Dunavski park, Biblioteka Matice sprske, Gradska biblioteka, Srpsko narodno pozorište, Trg slobode, Spomenik Svetozaru Miletiću, Gradska kuća, Vladičin dvor, Spomenik Jovanu Jovanoviću Zmaju, Tanurdžićeva palata, spomenik Đuri Jakšiću…
