Istorijat:
Voda sa izvora ispod planine Bukulja postala je čuvena pre nego što je sagrađena Bukovička banja. U početku su za njenu lekovitost znali meštani, čobani i slučajni prolaznici, međutim, kako se dobra reč daleko čuje, banja je postala centar turizma i modenskog života Srbije 19. veka.
Prvi pisani tragovi o korišćenju mineralne vode datiraju iz vremena pre 1811. godine. Pouzdano se zna da je jedan od pacijenata koji je dolazio da okrepi svoje zdravlja na izvoru vode koja se tad nalazila u selima Bukovik i Vrbice bio je prosvetitelj i pisac, Dositej Obradović. Pri poseti Miloša Obrenovića selu Vrbici pronađen je i prvi izvor. Tom prilikom su seljaci zamolili kneza da im podigne crkvu, a za uzvrat su ga odveli do obližnje šume gde se nalazila tzv. „gvozdena voda“. Kasnije je utvrđeno da je voda lekovita. Postala je tradicija da se voda sa izvora toči u burad i butele kao stona voda i doprema zapregama na razna mesta. A na zahtev kneza Miloša Obrenovića voda je donošena i na dvor. Lokalno stanovništvo tvrdi da je kupanjem u ovoj vodi i sama Kneginja Ljubica ozdravila od neke bolesti. Knez je odlučio da spoji dve varošice na čijim atarima su se nalazili izvori i osnuje grad Aranđelovac. Tako su započeli radovi na uređenju zemljišta i izgradnji banjskog lečilišta. Načelnik saniteta Knjaževine Srbije dr Lindermajer prvi je izvršio detaljnu analizu vode ispod Bukulje i dao joj pozitivne ocene u svojoj knjizi „Opisi mineralnih voda“. Nakon toga počinju i organizovane posete pacijenata banji (1836). Prvi koji su dolazili da se leče u Bukovičku banju odsedali su u kolibama, a prvi objekat “praviteljstveno zdanje od 6 soba” izgrađeno je 1846. godine. Prvo kupatilo sagrađeno od drveta zvalo Talpara (daščara). Ono je bilo je bez krova, sa bazenom u zemlji koji je bio obložen talpama po kojim je i dobio ime. Ovo je bio bazen hladne vode. Za vreme vladavine kneza Mihajla Obrenovića, Bukovička banja je uređena po ugledu na evropske trendove. Kupljeno je zemljište za park, izgrađene prve staze, zasađeno drveće, uređen izvor. Čuveni arhitekta, Kosta Šreplović, minhenski učenik projektovao je Banjski dom ili Staro zdanje kao letnju rezidenciju dinastije Obrenović i skupštinski dom. Takođe je preuredio i banjski park po ugledu na francuske parkove. Sedamdesetih godina 19. veka Bukovička banja je bila najposećenije i najuređenije lečilište. Kupatilo sa toplom vodom „Đulara“ izgrađeno je tek 1887. Imalo je 20 drvenih kada, a voda se grejala toplim čeličnim đuladima koji su se ubacivali u vodu. Bukovačka banja doživljava preporod između dva svetska rata zahvaljujući Štedionici dunavske banovine, kojoj je banja data na upravljanje. Obnovljeno je Staro i Novo zdanje, takođe je izgrađen i hotel Šumadija. 1335. godine bušenjem je na 136 metra dubine otkrivena je i topla mineralna voda. Banja na Bukulji je postalo omiljeno evropsko lečilište. Drugi svetski rat i stradanja nisu zaobišla ni Bukovičku banju. Ovaj biser Šumadije je opustošen, drveća su sasečena i uništen je sav vredan inventar. Banji se danas opet vraća stari sjaj, objekti su renovirani, a čuvena voda i dalje mami brojne turiste u Aranđelovac.
Geografija:
U srcu Šumadije, Bukovička banja zauzima veoma specifičan položaj, nalazi se u samom gradu Aranđelovcu, od urbane sredine odvojena prostranim banjskim parkom. Nalazi se na samo 76 km od Beograda, a u blizini Kragujevca i Gornjeg Milanovca. Od prestonice do Bukovičke banje stiže se magistralnim putem preko Mladenovca, a do nje se može stići i autoputem Beograd – Niš s kojim je povezana Kragujevačkim prilazom. Nalazi se na padinama planine Bukulja na nadmorskoj visini od 270 m. Zaštićena od vetrova je i planinom Venčac. U parku banje izvire reka Kubršnica.Klima u Bukovičkoj Banji je umereno kontinentalna sa blagim prelazima iz jednog u drugo godišnje doba. Najduže traje zima, u proseku 108 dana dok proleće traje 83, leto 95 i jesen 79 dana. U Aranđelovcu su česte pojave padanja grada, najviše u letnjim mesecima. Atmosferskih padavina ima najviše u junu i julu, a najmanje u januaru. Bukovičku Banju karakteriše bujna vegetacija: šljive, višnje, jabuke, kruške, breskve, trešnje, orasi, kajsije, dunje, grožđe…
Mineralne vode: izvori, lečenje
Bukovička mineralna voda svrstana je u red najpoznatijih evropskih i svetskih alkalno – ugljeno kiselih voda. Ispitivanjem lekovitosti ove vode, ona je osvojila evropske nagrade 1906. u Briselu, u Londonu 1907. i 1996. u Briselu i Varni.
U Bukovičkoj banji do 1930. godine postojali su samo izvori hladne mineralne vode. U banji se danas nalaze četiri ovakva izvora: Knjaz Miloš (stari izvor), Pobeda , Talpara i Đulara. Temperatura vode na ovim izvorima je od 13 do 140 C. Voda na ovim izvorima je natrijum karbonatna, kalcijum hidrokarbonatna, gvožđevita i ugljeno – kisela voda.
Sa pronalaskom hipotermalnog izvora, Topla voda, poznatiji kao Arkade, povećan je i broj bolesti koje se leče u ovoj banji. Voda na ovom izvoru je istog sastava kao i voda sa hladnih izvora, samo je razlika u temperaturi (250 C). Ovaj izvor je jedini veštački izvor u banji, nastao bušenjem.
Mineralna voda Aranđelovačke banje dobra je za prevenciju i lečenje sledećih bolesti:
- bolesti gastrointestinalnog trakta
- oboljenja hepatobilijarnog trakta i pankreasa
- bolesti respiratornog sistema
- povrede i oboljenja lokomotornog sistema
- degenerativni i ekstraartikularni reumatizam
- bolesti metabolizma
- bolesti urinarnog trakta
Lečenje se sprovodi pijenjem, kupanjem i inhaliranjem ove vode. Za piće se upotrebljavaju hladne i topla mineralna voda, dok za inhaliranje i kupanje se koristi isključivo voda sa izvora Arkade(topla voda). Institucija u kojoj se leče pacijenti u Bukovičkoj banji je Specijalna bolnica Bukovička banja. Ona je nastavno naučna baza Medicinskog fakulteta u Kragujevcu i Visoke medicinske škole strukovnih studija u Ćupriji. Pogodna je za lečenje odraslih i dece, a jedino odeljenje za produženo lečenje, edukaciju i rehabilitaciju dece obolele od oblika šećerne bolesti u Srbiji se nalazi u ovoj ustanovi. Specijalizovana bolnica prilikom lečenja osim mineralne vode koristi se glinom i klimom.
Smeštaj:
U Bukovičkoj banji nalazi se nekoliko hotela i vila koje su pogodne za smeštaj turista. Hotel „Izvor“ je najopremljenije mesto za smeštaj. Ovaj hotel je rangiran sa 5 zvezdica i pored smeštaja nudi mogućnost za kongresno SPA & wellness odsedanje. Pored njega postoje još hoteli „Šumadija“, „Zlatni kotlić“ i „Kruna“. Vile u kojima je moguće odsesti za vreme boravka u banji u Aranđelovcu su: Aleksandar, Vidikovac, Rujna zora, Soko, Kraljica, Mila, Major i Ivančević Sport. U Bukovičkoj banji takođe se nalaze banjske vile na obodu parka za one koji žele da odsednu u domaćoj radinosti. A etno sela „Brestovi i Vizija“ i „Karađorđev vajat“ pružaju mogućnost da se odsedne u etno apartmanima u blizini banje.
Turističke atrakcije:
Osim zdravstvenog turizma, Bukovička banja je atraktivna i po spomenicima kulture, manastirima, manifestacijama… Simbol Bukovičke banje je Staro zdanje, čije je građenje započeo knez Miloš Obrenović, a završio knez Mihajlo. Staro zdanje je prvo bilo namenjeno da bude Skupština Srbije, ali kako je u međuvremenu prestonica premeštena iz Kragujevca u Beograd, Staro zdanje je postao dvor kneževske i kraljevske dinastije Obrenović, njihov letnjikovac. Za vreme vladavine Milana i Aleksandra Obrenovića u ovom zdanju su održavani balovi, najpopularniji u tadašnjoj Srbiji. Kada je dinastija Obrenović svrgnuta sa vlasti, ovaj objekat je postao hotel. Danas se on renovira, međutim svojom spoljašnjošću i dalje govori o sjajnoj prošlosti i krasi Bukovičku banju. U Aranđelovacu se nalazi i Narodni muzej u kom su smeštene postavke paleontologije, arheologije, etnologije, istorije i istorije umetnosti. Svedočanstva o životu pračoveka na ovim prostorima, oruđa neandretalca, zatim skelet pećinskog medveda, oruđa iz mlađeg kamenog doba, starčevačke i vinčanske civilizacije, rimski stubovi i ostaci kasnoantičkih naseobina, srednjovekovni nadgrobni spomenici, ali i predmeti iz novije istorije, oružja iz I i II srpskog ustanka, kao i puške I svetskog i mitraljezi II svetskog rata zajedno svedoče o višemilenijumski dugom nastanjivanju ovih prostora. Centralni deo Bukovičke banje čini banjski park prepoznatljiv po širokim alejama, moćnim drvoredima, cvetnim parterima, izvorima mineralne vode i slobodno postavljenim skulpturama. Park je jedan od najstarijih sačuvanih zelenih površina iz 19. veka. Površina parka je više od 22 hektara. A od 1966. aranđelovački park je postao mesto najveće zbirke skulptura u slobodnom prostoru. Najveći deo skulptura u parku nastao je na Međunarodnom simpozijumu vajarstva „Beli venčac“. Na ulasku u Aranđelovac nalazi se najveće nalazište paleolita u Evropi, pećina Risovača. Pećina dugačka 187 m sa dvoranama od korala raznih oblika i boja zbog velikog kulturnog značaja i prirodnih osobenosti proglašena je spomenikom kulture i prirode prve kategorije.
U Risovači su pronađeni ostaci oruđa koje je koristio paleolitski čovek, neandretalac: trougani i listoliki šiljak, strugač koji se koristio za obradu kože i krzna, šila za bušenje i izvanredan primerak bodeža. Skelet neandretalca nije pronađen, a veruje se da je on uništen prilikom vađenja kamena iz pećine. Značajna nalazišta u pećini su i skeleti praživotinja: džinovski, pećinski medved, pećinski lav, hijene, stepski bizon, mamut, runasti nosorog… Pećina je 2009. preuređena po najvišim standardima savremene prezentacije i privlači godišnje oko 30 000 turista.
Aranđelovačka banja je atraktivna i za sportski turizam. U sklopu hotela Izvor nalazi se jedan od četiri akva parka u Srbiji. Na površini od 6 hektara smeštena su tri bazena sa visokim i atraktivnim toboganima. Sva tri bazena su napunjena mineralnom vodom Bukovičke banje, pa akva park ima i lekovita svojstva. Za sport i rekreaciju u Aranđelovcu se nalazi centar “Šumadija”, sa otvorenim i zatvorenim terenima, klizalištem i bazenom. Za ljubitelje ribolova u blizini Bukovačke banje se nalazi veštačko jezero Garaši. Svako ko dođe u Aranđelovac i Bukovičku banju, ima priliku da poseti i mesto nastanka I srpskog ustanka i stvaranja moderne srpske države, Topolu i selo Orašac. Orašac je mesto okupljanja srpskih ustanika za borbu protiv Turaka. U selu 6 km udaljenom od Aranđelovca, danas se nalaze škola, Istorijski muzej, spomen česma Marićevića jaruga i crkva. Ispred škole posvećene I srpskom ustanku, nalazi se 3,4 m visok spomenik Karađorđu sazdan od čuvenog belog venčanskog mermera. U selu se svake godine 15. februara, obeležava Dan državnosti. Selo godišnje poseti oko 100 000 ljudi. Topola je posebno atraktivna zbog Karađorđevog grada. Grad je nastao u prvim mirnijim godinama posle I ustanka, kada je Karađorđe odlučio da sagradi svoj novi dom.
Četvorostrani utvrđeni grad sa moćim trospratnim kulama na uglovima sazidan je za samo tri godine 1811 – 1813. Jedan istoričar i savremenik tog doba napisao je u svojim beleškama da je u izgradnji učestvovao i sam Vožd kada je imao vremena, „tesao je, kreč mešao i malter pravio“. Danas je od monumentalnog zdanja, koje je više puta rušeno i paljeno, ostala sačuvana samo crkva sa zvonikom, konak s kulom i škola u kojoj se danas nalazi biblioteka „Radoje Domanović“. Najstarija i prva sagrađena je Karađorđeva zadužbina, crkva posvećena Rođenju Presvete Bogorodice, sa zvonikom koji je bio jedan od trospratnih kula grada. Građena je od lomljenog kamena i čuva uspomenu na srpske ustanike.
Nekadašnja rezidencija Karađorđevića pretvorena je u muzej sa Voždovim ličnim stvarima koje su sačuvane. U njenu se nalaze i čuveni portret vođe I srpskog ustanka i njegove žene, dokumenta i pisma koja svedoče o životu tadašnje Srbije, ali i oružje, kubure i puške koje su korišćene u borbi protiv Turaka. U Topoli se nalazi i kuća kralja Petra I Karađorđevića, sagrađena 1911. Godine u kojoj je danas muzej galerija sa tematskim postavkama vezanim za dinastiju Karađorđević. Na planini Oplenac nalazi se mauzolej kraljevske dinastije, crkva Svetog Đorđa. Crkvu je sagradio kralj Petar I , Voždov unuk. U mauzoleju počiva 21 član porodice Karađorđević. Na hiljade turista i poklonika dinastije godišnje poseti monumentalnu građevinu koja oduzima dah po svojoj lepoti, freskama i mozaicima. U okolini Bukovičke banje nalaze se i manastiri Nikolje, Voljavča i Blagoveštenje iz 14. i 15. veka. Aranđelovac je centar više manifestacija, od kojih proslava Dana državnosti i Smotra „Mermer i zvuci“ privlače najviše turista. 15. februara, na Sretenje, svake godine obeležava se Dan državnosti širom zemlje, a centralni deo proslave je i u Orašcu. Na taj dan 1804. podignut je I srpski ustanak i time otpočela borba za oslobođenje od turske vlasti, a 1835. je donet prvi Ustav tadašnje kneževine Srbije. U samoj banji sa tradicijom dugom skoro pola veka, svake godine se održava smotra “Mermer i zvuci”. Ovo je najuticajnija umetnička manifestaciju u Srbiji. Sastoji se iz tri dela: Simpozijum “Beli venčac” koji je dobio naziv po mermeru koji se vadi u blizini, smotra muzike “Mermer i zvuci” i “Svet keramike”. Svetski umetnici se tokom smotre okupljaju u Bukovičkoj banji, a skulpture se izlažu u banjskom parku. Park spada u jedan od najvećih izložbi skulptura na otvorenom, a simpozijum „Beli Venčac“ , svrstan je u red najznačajnijih svetskih atrakcija u domenu likovne umetnosti, po UNESKO-u.
